BÁNG

Cây Báng: Arenga pinnata (Wurmb) Merr., Ảnh colourbox.com and candidegardening.com

Tên khác: 

Búng báng; Báng; Đoác; Đoác báng; Quang lang; Đào rừng, Đoắc bột báng, Guộc, Đao rừng, Pảng (Tày), Sa mộc, Đường thụ, 桄榔, 莎木, 糖树.

Tên khoa học: 

Arenga pinnata (Wurmb) Merr., thuộc họ Cau (Arecaceae).

Tên đồng nghĩa: 

Arenga gamuto Merr.; Arenga griffithii Seem. ex H.Wendl.; Arenga saccharifera Labill. ex DC.; Borassus gomutus Lour.; Caryota onusta Blanco; Gomutus rumphii Corrêa; Gomutus saccharifer (Labill. ex DC.) Spreng.; Gomutus vulgaris Oken; Saguerus gamuto Houtt.; Saguerus pinnatus Wurmb; Saguerus rumphii (Corrêa) Roxb.; Saguerus rumphii (Corrêa) Roxb. ex Ainslie; Saguerus saccharifer (Labill. ex DC.) Blume; Sagus gomutus (Lour.) Perr.

Mô tả: 

Cây cao khoảng 7-10m, hay hơn, đường kính tới 40-50cm. Thân có nhiều bẹ, gốc cuống lá tàn lụi đầy đông đặc. Lá mọc vòng quanh thân và tập trung ở phía ngọn, toả rộng ra chung quanh; lá kép lông chim, dài 3-5m có nhiều lá chét xếp hai bên cuống lá; mỗi lá chét dài 0,8-1,2m, rộng 4-5,5cm, mặt trên màu lục, mặt dưới trắng như phấn, gốc lá chét rộng kéo dài thành đai ôm lấy cuống lá. Cụm hoa hình bông mo to, dài 0,9-1,2m, chia nhiều nhánh cong xuống. Hoa đực hình nón có 70-80 nhị; hoa cái có 3 lá đài tồn tại ở quả. Quả hình cầu dài 3,5-5cm, màu vàng nâu nhạt, trong có 3 hạt, hơi 3 cạnh, màu ám nâu, quả tiết chất, nước gây ngứa do có nhiều tinh thể oxalat calcium hình kim rất nhỏ.

Mùa hoa quả:

VI; 2-3

Bộ phận dùng: 

Quả, thân và rễ (Fructus, Caulis et Radix Arengae).

Phân bố: 

Báng phân bố ở Ấn Độ, Mianma, Nam Trung Quốc, các nước Ðông Dương, Malaixia, Philippin, Inđônêxia, mọc nhiều ở chân núi ẩm. Trong thung lũng núi đá vôi miền trung du, trong rừng thứ sinh ít cây gỗ lớn ở hầu khắp các vùng đồi núi của nước ta.

Sinh thái:

Cây mọc tự nhiên trong rừng rậm thường xanh, còn được trồng ở nhiều nơi.

Thành phần hoá học: 

Theo tài liệu phân tích năm 1979 của Viện chăn nuôi: Nước 14,8%, protid 2,6%; lipid 1,1%; cellulose 7,6%; dẫn xuất không protein 74,1%; khoáng toàn phần 2,5%, trong đó có calcium, phosphor.

Tính vị: 

Bột Báng có vị ngọt tính bình.

Tác dụng: 

Có tác dụng bổ ích cho cơ thể, làm mạnh sức, nhẹ mình. Quả Báng có vị đắng, tính bình, có tác dụng làm tan máu ứ. Thân cây có tác dụng thanh nhiệt lợi tiểu.

Công dụng:

- Báng đã được nhân dân ta sử dụng từ thời đại các vua Hùng. Tổ tiên ta đã từng lấy bột trong thân cây và củ để ăn thay cơm. Ruột thân cây chứa nhiều bột gỡ ra làm bánh ăn ngon. Cuống cụm hoa chứa nhiều nước, ngọt có thể nấu thành đường ăn hoặc cho lên men để chế rượu. Nhân hạt luộc chín ăn ngon. Ðồng bào miền núi cũng thường trồng thêm ở một số nơi để lấy bột ăn thay lương thực khi cần thiết (mỗi cây có thể cho khoảng 100kg bột). Nõn cây bóc vỏ cứng, thái nhỏ, luộc bỏ nước, dùng nấu canh ăn hay xào ăn.

- Bột Báng cũng được sử dụng làm thuốc bồi bổ hư tổn suy yếu, ăn lâu thì lưng gối khỏi yếu mỏi. Quả cũng được dùng sắc uống chữa đau nhức. Dịch của lớp vỏ quả ăn da, độc đối với cá. Thân cây cũng được dùng sắc uống chữa cảm sốt, rễ dùng trị viêm cuống phổi và làm dễ tiêu hoá. Ngoài ra những sợi ở bẹ lá còn lại trên cây có thể dùng làm chỉ khâu nón lá hay bện thừng xe làm dây buộc.

Bài thuốc:

1. Chữa viêm khớp, đau nhức lưng: 

Quả Búng báng 12g, Cốt toái bổ 12g, Cẩu tích 12g, sắc uống mỗi ngày một thang, dùng 5-7 thang.

2. Chữa cảm sốt: 

Thân cây Búng báng non (phần ngọn) giã nát, ép lấy nước uống, hoặc thân cây Báng bỏ phần vỏ chặt nhỏ sắc uống.

3. Chữa viêm cuống phổi, làm dễ tiêu hóa: 

Rễ cây Búng báng 12g, Sâm bố chính 12g, Trần bì 8g, sắc uống ngày một thang.

Lưu ý:

Dịch từ lớp vỏ quả tươi gây ngứa, cẩn thận khi tiếp xúc.

Tham khảo:

- Từ điển cây thuốc Việt Nam (Võ Văn Chi)

- Danh lục cây thuốc Việt Nam, Nhà xuất bản khoa học và kỹ thuật, Hà Nội  (Viện Dược Liệu)

- theplanlist.org