BÀO CHẾ HOÀNG NÀN

HOÀNG NÀN (vỏ doãn)

Tên khoa học: Strychnos gaulthierana Pierre; Họ mã tiền (Loganiaceae)

Bộ phận dùng: Vỏ cây. Dùng thứ vỏ khô, chắc, giòn, dày, rộng; vỏ ngoài vàng nhiều thì tốt, nếu xanh ẩm mốc thi xấu.

Loại cây hoàng nàn ở Thanh Hóa, Nghệ An có vỏ dày rộng hơn các cây ở tỉnh khác. Không nên nhầm hoàng nàn với hoàng đàn (Dacrydium pierrei, họ Taxaceae). Hoàng đàn dùng gỗ mùi thơm, không độc, lợi tiểu.

Thành phần hóa học: Alcaloid toàn phần lên tới 5,28%, trong này có 2,-1% strycnin và 2,8% brucin.

Tính vị - quy kinh: Vị rất đắng, tính hơi hàn, rất độc (bảng A). Vào 3 kinh tỳ, can và tâm.

Công dụng: Trị đau bụng đi tả, trị kiết lỵ, đầy tích và phong thấp, còn trị tích huyết, kinh nguyệt không đều.

Liều dùng: liều tối đa một lần 0,10g; một ngày 0,4g (theo quy định của Bộ Y tế).

Cách bào chế:

Theo kinh nghiệm Việt Nam:

Trước hết cạo bỏ lần vỏ vàng bên ngoài cho thật kỹ, cho đến lần vỏ đen bên trong thì thôi. Muốn cạo cho dễ có 3 cách:

- Đồ lên rồi cạo.

- Ngâm nước thường độ nửa ngày cho đủ mềm rồi cạo.

- Ngâm nước vo gạo đặc một đêm rồi cạo.

Sau đó lại ngâm nước vo gạo đặc lần nữa trong 3 ngày đêm, mỗi ngày thay nước vo gạo một lần (cứ 100g vỏ hoàng nàn ngâm với 700ml nước vo gạo). Rửa sạch, thái nhỏ 1 - 2 ly, phơi khô, đựng lọ kín. Trước khi dùng đem sao qua, có người đem tẩm dầu mè rồi mới sao qua.

Bột hoàng nàn sau khi đã bào chế (rây bằng rây thường) có màu nâu nhạt, vị rất đắng, dùng trong hoàn tán.

- Theo Quy định của Bộ Y tế:

Lấy vỏ thân, vỏ cành của cây hoàng nàn, ngâm vào nước thường từ 12 đến 24 giờ, cạo hết vỏ vàng bên ngoài, ngâm nước gạo 3 ngày (mỗi ngày thay nước gạo một lần) thái mỏng, sấy khô.

- Định lượng hoạt chất hoàng nàn trước và sau khi bào chế:

+ Bột hoàng nàn chưa chế biến độ ẩm 9,8% có 6,28% alcaloid toàn phần.

+ Bột vỏ vàng ngoài hoàng nàn đã cạo ra: độ ẩm 8%, có 7,28% alcaloid toàn phần.

+ Bột hoàng nàn đã chế biến; độ ẩm 9%, có 2,73% alcaloid toàn phần.

Bảo quản: Hoàng nàn chưa bào chế: thuốc độc bảng A. Hoàng nàn đã bào chế: thuốc độc bảng B.

Dễ hút ẩm, dễ mốc, dễ vụn nát.

Ghi chú: Nếu chỉ dùng chữa rắn thì bào chế theo cách sau:

- Rửa qua miếng vỏ hoàng nàn, sấy khô tán bột, dùng phối hợp với bạch phàn, hùng hoàng v.v…

- Vỏ vàng của hoàng nàn đã cạo ra, nước ngâm hoàng nàn sau khi đã bào chế phải hủy bỏ thận trọng, dụng cụ ngâm hoàng nàn sau khi dùng phải rửa sạch kỹ.

Tham khảo Bào chế Đông dược 2005